معادن ولايت بدخشان

فيض آباد (پژواک ٢۶قوس ٩٢): بدخشان يكى ازولايات شمالشرق وکوهستانى بوده ومعادن وذخايرزيرزمينى فراوانى بخصوص لعل و لاجورد را در خود جا داده است.

اين ولايت درسرحدبا چين ، پاكستان وتاجكستان واقع بوده و بر اساس معلومات رياست معادن، تعداد معادن و ذخاير آن به  ۱۶ مى رسد كه درآن هزاران تن کار مى نمايند.

تحقيقات ومطالعات جیولوژیکی نشان ميدهد که بدخشان تاهنوز درردیف ولایاتى قراردارد که بيشتر ذخایر معدنی آن دست ناخورده باقی مانده است.

این معادن درولسوالىهاى کران و منجان، ارگو،درايم ،بهارک، ارغنچخواه،اشكاشم، ماهمى، جُرم،خاش، كوهستان و راغستان موقعيت دارند.

مشهورترين معادن را معدن لاجورد درولسوالی کران ومنجان، معدن لعل درولسوالى اشكاشم، معدن بيروچ درولسوالى جُرم،معدن ياقوت درولسوالى خاش، معادن طلا  درولسوالى هاى كوهستان و راغستان ومعادن سنگ ابرک وزغال سنگ درولسوالى ارگو تشکيل ميدهند.

دربدخشان سه نوع معدن ( بزرگ، متوسط وكوچک) وجود دارد، ازين ميان معادن لاجورد در ساحۀ سرسنگ کران و منجان ، لعل غاران نوآباد ولسوالى اشكاشم،معدن ابرک درساحه يامچيان ولسوالى درايم ،معدن اكامرون سُم دره در ولسوالى بهارک  ومعدن بيروچ درساحه ديودره وسفيدبندان ولسوالى جُرم اند كه اين معادن به قرارداد سپرده شده ويا هم زير قراردار قراردارند.

مسوولان معادن بدخشان ميگويند كه درين معادن روزانه حدود ۳۵۰۰  كارگر مصروف كار بوده كه شركت هاى قرارداد كننده دربدل کار براى شان ماهانه معاش مى پردازند.

به گفتۀ آنان، امسال از معادن اين ولايت ۲۹ ميليون افغانى عوايدخالص بدست آمده است.

١-معدن لاجورد:

لاجورد از جمله سنگ‌های تزئینی است كه به عنوان نگین زیورآلات و تزئین منازل باشكوه، كاربرد دارد.

اين سنگ قيمتى، استعمال تخنيكى نداشته و صـرف براى آلات تزيينى و زيورات استعمال  مى گردد.

معدن لاجورد بدخشان، که دارای بهترین کیفیت در سطح جهان است، در ساحۀ سرسنگ ولسوالی کران و منجان و در میان کوههای سربه فلک هندوکش واقع است.

 اين معدن از١٥ سال بدينسو بايک كمپنى افغانى  قرارداد شده است و ازسوى محافظين شركت هاى قراردادكننده محافظت ميشود.

مسوولان معدن بدخشان ميگويند که استخراج معادن تا حدى شکل فنى را بخود گرفته و هر قدرى که زمينۀ امنيت بهتر فراهم شود، شرکت هاى قرار دادى وسايل خوبترى را از خارج وارد نموده و در کنار آن، زمينۀ کار براى افراد بيشتر مساعد ميگردد.

درمعدن لاجورد كران ومنجان درزمان اقتدار محمدظاهر شاه وسردار محمدداوود ۴۰ صوف ودرزمان حکومت مجاهدين ۶۰ صوف ايجاد گرديد و اين سرمايۀ ملى بصورت غيرقانونى استخراج ميشد، اما بعداز عقد قرارداد، به شکل قانونى استخراج مى شود.

مطابق ماده نهم فصل اول قانون اساسى کشور، معادن و ساير ذخاير زيرزمينى وآثار باستانى، ملکيت دولت است و حفاظت از ملکيتهاى دولت و نوع استفادۀ درست از ذخاير طبيعى و ساير ملکيت هاى عامه، از طريق قانون تنظيم ميشود.

لاجورد از جملۀ احجار نيمه قيمتى بوده و قرار مطالعات، چهار هزار سال قبل در بدخشان استخراج گرديده در حالى كه توليد آن به شكل فعلى از سال ١٩٣٤ ميلادى به بعد آغاز  شده است.

لاجورد كه در موزيم لندن گذاشته شده است از جمله لاجورد افغانستان مى باشد كه ٣٨٠٠ سال قبل استخراج گرديده بود.

موجوديت ٢٧ ذخيرۀ لاجورد در شمالشرق افغانستان، مطالعه شده است كـه از آن جمله معدن لاجورد بدخشان حايز اهميت زياد خوانده ميشود.

مقدار لاجورد موجود در تمام ذخايربه ١٢٩٠ تُن مى رسد كه در منطقه سرسنگ بدخشان به تنهايى موجوديت ١٤١ تن لاجورد به درجه اول و ٦٥ تن لاجورد به  درجه دوم تثبيت شده است.

توليد لاجورد افغانستان همه ساله بين پنج تا ١٠ تُن بوده كه قسمت اعظم آن به كشورهاى مختلف صادر گرديده و مقدار ناچيز آن در مراكز صنايع دستى مورد استفاده قرار مى گيرد.

لاجورد افغانستان از نظر جنسيت، انواع رنگ ها، تيره آبى، آبى روشن، آبى تيز، رنگ روشن سبز، نرمى و شفافيت نسبت به كشورهاى ديگرى مولد، امتياز خاص دارد. لاجورد از لحاظ سنگ شناسى و بازار تجارتى پنج نوع درجه اول، دوم، سوم، چهارم و پنجم تقسيم شده است.

استخراج لاجورد در سال هاى گذشته بصورت دوامدار جريان داشت؛ اما نسبت خرابى وضع امنيتى  استخراج آن صورت نمى گرفت ، بلكه از طرف اشخاص غير قانونى  تحت بهره بردارى

 قرار داشت كه باعث تخريب معادن و خسارات جبران نا پذير براى دولت گرديده و براى بازسازى

معادن متذكره سرمايۀ هنگفتى ضرورت خواهد بود.

وزارت معادن ميگويد که استخراج غیرفنی لاجوردتوسط افراد غیر قانونى،ميلیونها افغانی به معدن لاجورد بدخشان خساره رسانیده است.

  انجنیرعبدالقدیر مشاوروزارت معادن که در سال ١٣٩٠ از معدن لاجورد  بدخشان ديدن کرده،گفته بود که انجام انفجارت توسط دینامت در داخل معدن ،باعث فروریختن هزاران تُن سنگ در صوفهای معدن وکسر سنگهای لاجورد شده است.

وى علاوه نموده که لاجورد این معدن در اثر انفجارات، بیش از حد درز برداشته و در هنگام ساختن زیورات توسط ماشین های پیشرفته، خود به خود به پارچه های کوچک تبدیل می شود.

به گفته اين مشاور، این عمل غیر مسوولانه زورمندان منطقه باعث شده که لاجورد بدخشان، ارزش خودرا روز تا روز در با زار های جهانی از دست دهد.

انجنیران اعزامی وزارت معادن به بدخشان میگویند که به خاطر پاککاری صوف اصلی معدن واحداث یک سرک به داخل آن به دو ميلیون دالر نیاز است.

شاه ولی ا لله ادیب والی بدخشان  نيز از وضعیت در معدن لاجورد راضی نبوده و خواهان توقف استخراج این معدن شده بود.

همچنان مسوولين معادن در گذشته گفته بودند که  سنگ لاجورد ، به اساس قراردادهاى محلى بصورت غیرمعیارى استخراج ميگرديد.

محمداکبر خالد عضو تفتیش وزارت معادن، به آژانس خبری پژواک گفته بود که طی سه دهه جنگ و هم اکنون نيز لاجورد، از سوى افراد غيرمسلکى به صورت غیرمعیارى و به شکل های متفاوت استخراج می گردد.

وی استفاده از مواد انفجاری بخاطراستخراج لاجورد را، از جمله شيوه هاى غیرمعیارى خوانده گفت که با استفاده از شيوه هاى غيرمعيارى، عواید حاصله از لاجورد، کمتر از میزان ضرری است که به این معادن وارد میشود.

خالد مدعى است که هنوز هم معدن لاجورد، در اختیار وزارت معادن نبوده و تمام قراردادها در سطح محلى بین مردم منطقه و برخی از قوماندانان بطورغیرقانونی عقد ميگردد.

به گفتۀ منبع، در طول این مدت و به دلیل استخراج های غیرفنی، صدها تُن سنگ و جغل در داخل معدن لاجورد انبار شده، که برای پاک کاری آن، به ده ها میلیون دالر نیاز است.

وى گفت: "تا وقتيکه معدن پاک کارى نگردد، لاجورد بصورت معيارى استخراج نميگردد."

ازينکه بدخشان با پاکستان، چين و تاجکستان سرحدمشترک دارد ، برخى سنگ هاى قيمتى توسط قاچاقبران به اين کشور ها انتقال داده ميشد.

 انجنير زکریا آمر سابق معدن لاجورد بدخشان چند سال قبل گفته بود که برخى قوماندانان محلى لاجورد را به طور غير قانونى استخراج می کنند.

به گفتۀ وى بخش اعظم لاجورد ، از طریق پاکستان قاچاق می شود و تنها سورت های درجه  چهارم تا دهم آن، در داخل کشور به فروش می رسد و سورت های اول تا سوم آن، که قیمت بلند داشته و خالص تر است، به صورت غیرقانونی به دیگر کشورها صادر می گردد.

دسته بندی، به اساس کیفیت و مرغوبیت تعیین میشود. هرکیلوگرام سورت اول تا سوم لاجورد بدخشان ، در بازار جهانی، ٥٠٠ دالر و يک کيلوگرام سورت چهارم تا دهم آن، ١٠ دالر قیمت دارد.

به اساس معلومات منبع، اگر لاجورد خالص در کشور تبادله شود و به صورت قانونی صادر گردد، عوايد بيشترى به دست مى آيد.

قبلاً عبدالجلیل یکی از تاجران سنگ لاجورد گفته بود که به اساس توافق ميان تاجران و قراردادی ها، از هر٣٠ سیر لاجورد، مبلغ ٤٠ افغانی به عنوان تهجایی به دولت پرداخت می گردد.

وى تاييد کرد که يکتعداد افراد، لاجورد را به شکل غيرستندرد استخراج ميکنند، که بايد جلو آنها گرفته شود.

٢-معدن طلا:

معادن مهم طلا در منطقۀ ريشوى کوهستان و بيکادر راغستان بدخشان قرار دارد، در آنجا چهار رگ احجار كوارتز و طلا  وجود دارد كه درهر تن مواد معدنى آن از يک تا ٨٥ گرام طلا موجود مى باشد.

بدخشان ازجمله ولایات درجه دوم ازلحاظ داشتن منابع طبیعی و منابع عایداتى برای دولت محسوب ميشود  وطلاى رسوبى ( دريايى) ازجمله معادن خودروى ديگردرين ولايت است كه ازده ها سال بدينسو توسط افراد واشخاص بگونه غيرقانونى ريگ شويى شده وسالانه سبب تخريبات درياها مى گردد.

طلا، يک ساحه وسيع را در مسير درياى كوكچه و معاونين آن تشكيل ميدهد كه مقدار طلاى آن در هر متر مكعب ريگ به صورت وسطى ٣٩٤ ملى گرام محاسبه شده است.

کمیسیون وزرا در امور معادن در ماه قوس سال ١٣٩١ طرح انکشاف سه شرکت معدنکاری را برای سرمایه گذاری بالای معادن طلای بدخشان، مس بلخاب و معدن مس شیداى ولایت هرات مورد تايید قرار داد و گفته شد که پلان انکشاف معدن طلای بدخشان با ساحۀ اکتشافی ٤x٢٥٠ کیلومتر مربع در اولویت های دولت  قرار دارد.

٣-معدن لعل:

معدن لعل در منطقۀ اشكاشم بدخشان متمايل به بنفش يا متمايل دارد و به رنگ هاى سرخوجود دارد. لعل، درجۀ سختى بلندى به سبز، آبى، زرد يا سياه يافت ميشود.

۴- الماس:

الماس نسبت به ديگر احجار، سختى آن بلند، مقاومت زياد و رنگ شفاف دارد. به همين  علت سخت بودن آن در برش و تراش اجسام بكار ميرود. گرچه تاكنون الماس در افغانستان  پيدا نشده است؛ اما علماى جيولوجى عقيده دارد كه امكان پيداشدن الماس در بدخشان وجود دارد.

معادن ديگر بدخشان:

در بدخشان معادن آهن و مس نیز وجود دارد.  معادن آن در ولسوالى شغنان بر ساحل راست دریاى  آمو و در خارج بدخشان بمعنی اخص است. معدن آهن در سياه درۀ بدخشان واقع است كه ذخيرة تخمينى آن به ٤٠ تا ٤٥ ميليون تُن مى رسد.

معادن سنگ ابرک،معدن زغال سنگ،معدن ياقوت، معدن زبرجد، معدن جيدت،معدن كلسيم سلفيت ( گچ )،معدن سنگ مرمر،معدن كوارتز ومعدن سرپنتين نيزدرسالهاى اخيركشف شده است كه مطالعات وتحقيقات روى كشف واستخراج آن ادامه دارد.

درين ميان معدن كوارتزيكى ازمعادنى است كه درصورت  استخراج، شيشه افغانستان راتمويل ميكند.

به گفتۀ مسوولين معدن بدخشان، همه ساله افغانستان ۵۰۰ ميليون دالررادرمصارفات شيشه ، داشته است.